درسهایی از شطرنج

سالیان دراز است که از بازی شطرنج به عنوان بهترین بازی فکری یاد می‌شود. با توجه به قوانین و حرکت مهره‌های آن می‌توان به پیچیدگیهای تازه‌ای درباره این بازی پی برد. در این مقاله با نگاهی متفاوت سعی شده است درسهایی از علم مدیریت را در آن یافت؛ درسهایی که در این بازی شیرین در ارتباط با علم مدیریت می‌توان آموخت و آن‌ها را به کار گرفت، عبارتند از:

۱ � هدفمند بودن حرکت: یک شطرنج باز، هدف از بازی خود را مات کردن حریف مقابل در کنار یک نرمش فکری می‌داند. برای هر حرکت خود نیز هدفی دارد. حرکاتی به منظور گستــرش بازی، تأمین امنیت شاه و آرایش مهره‌ها برای حمله یا دفاع از این قبیل حرکات است. در بازیهای حرفه‌ای به منظور شناخت هر چه بیشتر سبک بازی حریفان، نیاز است که بازی حریفان، چند بار بررسی شده و مورد تجزیه تحلیل قرار گیرد. یک مدیر سازمان تولیدی و یا خدماتی نیز می‌بایست اهداف بلند و کوتاه مدت خود را با توجه به وضعیت پیرامونی (شرایط بازار، تهدید‌ها و فرصت‌ها، نقاط ضعف و قــوت و �) ترسیم کرده و برنامه‌های عملیاتی برای دستیابی به آن را مشخص و به صورت مداوم آن را کنترل کند. نکته مهم در تعیین اهداف سازمانی، انتخاب صحیح اهداف با توجه به تحلیل بازار و رقبار، مشخص کردن زمان، مجری، منابع، هزینه انجام پروژه و همچنین تعیین شاخصی به منظور اندازه گیری میزان دستیابی به هدف است.

۲ � سازماندهی: بازیکن با توجه به قانون شطرنج می‌تواند شاه را محصور، تهدید و به هدف خود (مات کردن شاه) برسد. مسلماً در این بازی برنده کسی خواهد بود که از حرکت مهره‌ها به نحوه مطلوبتری استفاده کند.
در این بازی برای اینکه بتوان شاه را محصور و آن را مات کـرد، نیاز به این است که از تمام مهره‌ها بهره گرفت و شاه را از جهات مختلف تهدید و جلو حرکت آن را مسدود کرد. مدیران نیز برای رسیدن به اهداف خود می‌بایست تمامی امکـانات و منابع لازم را مهیا کرده و زمینه‌های لازم جهت استفاده بهینه از آن را فراهم سازند. در غیر این صورت با کاهش کارایی و افزایش قیمت تمام شده محصولات خـود و در نتیجه از دست دادن تدریجی بازار رو به رو خواهند شد.
در این زمینه طراحی واقعی و اجرایی نمودار سازمانی، تعیین و ابلاغ مسئولیت‌ها و شرح وظائف افراد، تعیین و تأمین منابع اجرای فرایند‌های سازمانی، مشخص ساختن روش‌ها و دستورالعملهای اجرای هر فرایند و تعریف و پایش شاخصهای اندازه گیری اثر بخشی و کارایی فرایند‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

۳- هدایت مهره‌ها: به منظور مات کردن حریف کافی است تمامی مهره‌ها را بگونه‌ای کنار هم قرار دهید که ضمن پشتیبانی آن‌ها از یکدیگر، خانه‌های حرکت شاه حریف مسدود گردد. مسلماً اگر هر یک از آن‌ها بدون تعامل با دیگر مهره‌ها، در گوشه‌ای از صفحه شطرنج به کار گرفته شوند، شما پیروز میدان نخواهید بود. در یک سازمان نیز اگر پرسنل واحد‌های مختلف از جمله کیفیت، مهندسی، تولید، اداری و غیره هر یک سرگرم فعالیتهای خویش باشند و در یک راستا هدایت نشوند، آن سازمان به اهداف خویش نایل نخواهد شد.

۴ـ برنامه ریزی: برای مات کردن حریف نیاز به برنامه ریزی است. مسلماً بدون برنامه و تنها جواب بازی حریف را دادن، شما را به مقصود نمی‌رساند. برنامه ریزی در علم مدیریت نیز از اهمیت ویــــژه‌ای برخودار است. مدیران به خوبی می‌دانند، بدون برنامه ریزی به هیچ هدفی نخواهند رسید.

۵ � پایش و کنترل: در بازی شطرنج برنامه‌ای که در ذهن شما برای مات کردن حریف مقابل ترسیم می‌شود، مرتباً با توجه به حرکات تدافعی و تهاجمی حریف می‌بایست تغییر کند و گرنه‌‌ همان برنامه اولیه هیچوقت شما را به هدفتان نزدیک نمی‌کند.
در علم مدیریت نیز برنامه‌های تنظیم شده برای دستیـــــابی به اهداف می‌بایست در دوره‌های منطقی، کنترل و در صورت نیاز بهنگام گردد. همچنین عوامل عدم اجرای برنامه، شناسایی و با تعریف اقدامات اصلاحی موثر، رفع گردد.

۶ � حفظ مهره‌ها: از دیگر فنون مهم بازی شطرنج، حفظ مهره هاست. در بازی شطرنج هر مهره ارزشی نسبی دارد، و این ارزش بسته به موقعیت بازی متغیر است.
نیروهای انسانی هر سازمانی نیز با توجه به مسئولیت‌ها و فعالیتهایی که انجام می‌دهند دارای ارزش نسبی هستند و مطمئناً هیچ نیــــروی بی‌ارزشی وجود ندارد زیرا با وجود این نیازی به استخـــــــدام آن فرد در سازمان احساس نمی‌گردید.
بنابراین، حفظ نیروهای انسانی برای دستیابی به اهداف سازمان همانند بازی شطرنج بسیار مهم است. فراهم کردن منابع و زمینه‌های لازم جهت اجرای مطلوب امور محوله، نشان دادن توجه و اهمیت شما به فعالیت کارکنانتان، فراهم ساختن بستر رشــد و خلاقیت پرسنل و به کارگرفتن سایر روشهای انگیزشی از جمله تکنیک‌های حفظ نیرو‌ها در سازمان است.

۷ � حمایت مهره‌ها: اگر مهره سرباز با حمایت و هدایت شما به انتهای صفحه شطرنج برسد، تبدیل به مهره با ارزشی همچون وزیر می‌گردد.
در یک ســـازمان نیز اگر نیروهای انسانی به طور مناسبی از طریق سیستم‌های آموزشی و انگیزشی رشد پیدا کنند، مطمئناً فواید بیشتری برای سازمان به ارمغان می‌آورند.

۸ � پیش بینی حرکات بعدی: یکی از مهم‌ترین فنون بازی شطرنج، بازی خوانی آن است. قبل از هر حرکت می‌باید حداقل چند حرکت خود و حریف را در ذهن بررسی و تجزیه و تحلیل و سپس اقدام به بازی کرد. همانند این بازی، مدیران نیز می‌بایست قبل از اخذ هر تصمیمی، پیامدهای آن را پیش خود تجزیه و تحلیل کرده و با توجه به عواقب آن، تصمیم را اتخاذ کنند. بار‌ها و بار‌ها متاسفــــــــــانه حتی در تصمیم گیری‌های کلان مدیریتی نیز شاهد اینگونه تصمیمات عجولانه بوده‌ایم. تصمیماتی که چند حرکت بعد آن خوانده نشده بود

۹ � پرهیز از حرکات اضافی: در شطرنج، بازی با مهره سفید یک مزیت محسوب می‌گردد زیرا یک حرکت از مهره سیاه پیش بوده و قدرت تهاجم را در اختیار دارد. این موضوع حاکی از اهمیت هر حرکت است لذا در این بازی باید مراقب هر حرکت بود تا این مزیت را حفظ کرده و با استفاده از حرکت اضافی حریف بازی را به دست گرفت.
در یک محیط رقابتی نیز اگر مدیران حرکت اضافی و نادرستی از جمله پذیرش تولید محصولات بدون تقاضا، اخراج کارکنان موثر و� داشته باشند در جهت تضعیف سازمان گام برداشته و چه بسا بازار را به رقبا واگذار خواهند کرد.

۱۰ � گسترش توأم با تفکر: در بازی شطرنج به منظور استفاده از تمامی مهره‌ها، نیاز به گسترش بازی است. این بدان معنی است که مهره‌ها را می‌بایست به خانه‌هایی انتقال داد که قابلیت، حمله، دفاع و مانور بیشتری را داشته باشند. حال اگر این گسترش بدون اندیشه باشد موجبات از دست دادن بازی را فراهم می‌کند.
در یک محیط کاری نیز گسترش منابع سازمان از جمله ساختمان‌ها، تأسیسات، تجهیزات و نیروهای انسانی بدون درنظر گرفتن کیفیت، نوع و میزان خروجی آن‌ها به اتلاف منابع، کاهش بهره وری سازمان و افزایش قیمت تمام شده محصولات یا خدمات منجر می‌گردد.

۱۱ � گرفتن با اندیشه مهره‌ها: گرفتن مهره‌های حریف در بازی شطرنج یک مزیت محسوب می‌شود. در برخی مواقع حریف به منظور تخریب سد دفاعی و یا کشاندن مهره‌ها به سمت دیگـــــــر صفحه شطرنج و دلایلی این چنینی، اقدام به فدا کردن مهره‌ها می‌کند و در قبال آن، برتری مــورد نظر خود را به دست می‌آورد. به شما نیز در یک محیط کاری پیشنهاد تولید یک محصول جدید و یا ارائه یک خدمت جدید می‌گردد که اگر شما نسنجیده و یا به اصطلاح بدون امکان سنجی آن را بپذیرید و در عمل نتوانید خواسته‌های مورد انتظار مشتریان را برآورده سازید، در آن صورت خود را برای پذیرش خسارات سنگینی آماده کنید.

۱۲ � مراقبت از آچمزشدن: اصطلاح آچمزی در شطرنج عبارت از حمله‌ای است علیه یک ســـوار که سواری دیگر را از حمله محافظت می‌کند. در واقع آچمز شدن، یک حرکت غافلگیر کننده ولی در عین حال قابل پیش بینی است.
همانند بازی شطرنج که تنها می‌بایست مراقب آچمز شدن بود و از آن گریخت، در سازمان‌ها نیز می‌بایست به فکر مقابله با اینگونه تهدیدات و حوادث غیرمترقبه از جمله تغییرات شرایط بازار، پایان عمر محصول، وضعیت رقبا، خرابی دستگاههای کلیدی، نارضایتی و استعفای کارکنان، قطعی برق و غیره بود و طرحهای واکنشی با اینگونه تهدیدات تهیه شود.

۱۳ � شکست، مقدمه پیروزی:‌‌ همان طور که یک شطرنج باز می‌بایست از شکستهای خود در بازی ناامید نشده و از آن درس عبرت بگیرد، شما نیز اینگونه بعد از هر شکست کوچک و بزرگ به دنبال سرزنش این و آن نباشید بلکه به دنبال ریشه بروز آن مشکل بگردید و با حذف آن، موجبات پیروزی خود را فراهم کنید